Ergenler için
Akılcı (Rasyonel) Duygucu Öz Belirlenim Ölçeği
İngilizcesi:
Türkçe Kaynak:
Artiran, M. (2015). Rasyonel (Akılcı) Duygucu Davranışçı Kuram Ve Öz-Belirlenim Kuramı Çerçevesinde Yeni Bir Ölçek: Akılcı-Duygucu Öz-Belirlenim (ADÖB) Ölçeği’nin Geliştirilmesi – Doktora Tezi. İstanbul Arel Üniversitesi. Yayınlandı.
Orijinal Kaynak:
Ölçek ICCP 2017, The 9th International Congress of Cognitive Psychotherapy Kongresi’nde sunulmuştur. 29th of June – 1st of July 2017 Cluj-Napoca,Transylvania, ROMANYA
Ölçeğin İngilizce versiyonu yabancı bir bilimsel dergide değerlendirme aşamasındadır.
Ölçeğin Teorik Alt Yapısı: Ölçek Rasyonel Duygucu & Bilişsel Davranışçı Terapi’nin (Rational Emotive Behavior Therapy & Cognitive Behavior Therapy) ABC modeline uyumlu halde A’lar (stres verici olay ve durumlar) karşısında B’leri (irrasyonel inanışları) ölçer. Ölçerken Öz Belirlenim Kuramı’nda belirtilen (Self Determination Theory) insan psikolojisinin üç temel ihtiyacı olan özerklik, yetkinlik ve ilişkili olma ihtiyaçlarının karşılanıp karşılanmadığına bakar. Her bir üç temel psikolojik ihtiyaç için 3’er senaryo verilmiştir. Dolayısıyla ölçek 2 BOYUTLU kullanılabilir: İrrasyonel inanışları veya üç temel ihtiyacın ne oranda tatmin edilip edilemediği ortaya konabilir.
Ölçeğin Amacı: ADÖB ölçeği ÖBK’daki özerklik, ilişkili olma ve yeterlilik ihtiyaçlarına ilişkin olarak ergenlik çağındaki bireylerin akılcı olmayan inanışlarını ölçmektedir. Ölçeğin hazırlanma aşamasında Akılcı Duygucu Davranışçı Kuram (ADDK) ve Öz-Belirlenim Kuramı (ÖBK) temelinde yükselen alanyazından yararlanılmıştır. ADÖB, ADDK’de belirtilen akılcı olmayan inanış yapılarının ÖBK’de belirtilen üç temel psikolojik ihtiyaç sınıflamasında ergenler ve erken dönem genç yetişkinler yaş grubunda ölçülebilmesine olanak tanıyan bir ölçüm aracıdır. Ölçek, belirli durumlara ilişkin oluşturulan basit senaryolarla ilgili olarak bireylerin akılcı olmayan inanışlara ne kadar sahip olduklarını belirleme esasına dayalı olarak oluşturulmuştur. Öz-Belirlenim Kuramı’nın ortaya koyduğu temel psikolojik ihtiyaç (özerklik, yeterlilik ve ilişkili olmak) (Ryan ve Deci, 2001, 2008) ADDK’deki dört akılcı olmayan inanışla ölçülmesi amaçlanmıştır. Bunlar 1) aşırı talepkarlık, 2) rahatsız olmaya/zorluklara gelememe, 3) dehşetleştirme/korkunçlaştırma ve 4) kendini/ diğerlerini/hayatı tek bir derecelendirme ile değerlendirme (Ellis, 1958, 1962, 2003). Senaryolar hazırlanırken ergenlerin yaşantıları dikkate alınmış, gerek okullardaki rehberlik ve psikolojik danışmanlık uzmanlarına gerekse bu yaştaki çocuklara fikirleri sorulmuştur.
Yöntem bölümü için istatistiki bilgi: ADÖB’ün 51 maddesinin psikometrik nitelikleri test edildi. Bu çalışma, klinik (N=220) ve klinik olmayan (N=383) örneklem üzerinde gerçekleştirildi. ADÖB’ün faktör yapısını, güvenilirliğini ve yapısal geçerliliğini değerlendirmek için dört çalışma gerçekleştirildi. Bu çalışmada, geçerlilik ve güvenilirlik analizleri araştırmanın hipotezini desteklemiş ve olumlu sonuçlar vermiştir. Açımlayıcı ve doğrulayıcı faktör analizleri üç faktörlü yapıyı işaret etmektedir. Eklerde rapor edildiği gibi, hem klinik olmayan hem de klinik örneklemde madde düzeyinde gerçekleştirilen açımlayıcı faktör analizleri, özellikle klinik örneklem veri setinde çok açık bir şekilde üç faktörlü yapıyı ortaya koymuştur. Güvenlirlik analizleri iç tutarlılık değerlerinin ölçeğin alt grupları arasında .76 ve .88 arasında değiştiğini göstermektedir. Test-tekrar test yöntemine dayalı güvenilirlik katsayıları ise özerklik ihtiyacı akılcı olmayan inanışları boyutu için .88, ilişkili olma ihtiyacı akılcı olmayan inanışları boyutu için .77, yeterlilik ihtiyacı akılcı olmayan inanışları boyutu için .91 olarak tespit edilmiştir. Bu sonuçlar ADÖB’ün test-tekrar test güvenilirliklerinin yüksek olduğunu ve ölçeğin kararlı ölçümler yapabildiğini göstermiştir. Dış kriter geçerliliği çalışmasında ADÖB’ün şu ölçeklerle ilişkisine bakılmıştır: Reynolds’un Ergenler İçin Uyum Süreçleri Taraması Ölçeği (REİDTÖ), Duygu Durum Rahatsızlıkları Profili Ölçeği (DDRP), anne ve babadan algılanan Temel Psikolojik İhtiyaçlar Ölçeği (TPİÖ). Sonuçlar ADÖB’ün bu üç ölçek ile orta ve yüksek derececede ilişkisi olduğunu ortaya koymuştur.
Puanlama Yönergesi
Özerklik İrrasyonel İnanışları için 18 madde
İlişkili olma İrrasyonel İnanışları için 18 madde
Yetkinlik İrrasyonel İnanışları için 15 madde vardır.
Ölçeğin bulunan ters maddeler: Ölçekteki tüm maddeler tek yönlüdür (negatif), tersten puanlama yoktur.
Ölçeğin Değerlendirilmesi: Ölçekten en yüksek alınabilecek puan 51 x 5 = 255, en düşük alınabilecek puan 51’dir. Değerlendirme her bir psikolojik ihtiyaç için (özerklik, yetkinlik ve ilişkili olma) ayrı ayrı yapılmalıdır.
Örneğin bir ergen eğer ilişkili olma (aidiyet) ihtiyacı irrasyonel inanışlarından yüksek puan (72 puan ve üzeri) almış ise bunun anlamı bu psikolojik ihtiyaçlarını karşılamakta irrasyonel inanışları vardır demektir. Bu irrasyonel inanışları bu ihtiyacını karşılamakta onun önünde engel teşkil ediyor demektir.
Eğer bir başka ergen birey eğer oldukça düşük puan almış ise (18-24) bunun anlamı yetkinlik ihtiyacını karşılamakta kayıtsız kalmaktadır, ve klinik olarak motivasyonu, istekliliği ve enerjisinin neden düşük olduğunun araştırılması uygun olacaktır.
24-72 puan arası aralığında bir puana sahip ise ergen bireyin yeterlilik ihtiyacı irrasyonel inanışları normal düzeyde karşılanmaktadır ve ergen birey genel olarak bu konuda testi yaptığı dönem itibarı ile bir problem yaşamaktadır.
İzin için iletişim adresi: info@rasyonelpsikoloji.com
